پایگاه اطلاع رسانی دبیر خانه ستاد همکاریها نظر به اهمیت موضوع و تناسب آن با همکاریهای علمی و پژوهشی وزرات آموزش و پرورش و حوزه های علمیه ،دورنمایی از ایده نوفقهی مدیر حوزه های علمیه در خصوص تعلیم و تربیت را منتشر می کند ، باشد که فعالان عرصه تعلیم و تربیت با نگاه ژرف به این موضوع طرحی نو دراندازند.
*قدمت تاسیس و تولید این عرصه فقهی
دغدغه تأسیس و تولید این عرصه فقهی جدید به سال‌های ۷۷-۷۸ برمی‌گردد، سلسله مباحثی توسط استاد، تحت عنوان فقه‌التربيه در قالب درس خارج فقه از سال ۱۳۷۷ آغاز شد و مخاطبان و شركت‌كنندگان آن، طلاب فاضل و ورزيده‌اي بوده‌اند كه غالباً در رشته علوم تربيتي دارای تحصيلات دانشگاهی و یا پژوهش‌های تربیتی بودند.
*راه اندازی گروه پژوهشی فقه التربیه
از سال ۱۳۸۳ گروهی از شاگردان ایشان باهدف، پرداختن به این ایده و سایر ایده‌های استاد اعرافی ، گروهی را تشکیل داده و درصدد تحقیق و پژوهش در این عرصه برآمدند و با محور قرار دادن متن کلاس‌های فقه التربیه و نظارت و راهنمایی گام‌به‌گام آیت الله اعرافی ، مطالعاتی در این عرصه آغاز شد. این گروه پژوهشی با حضور پژوهشگران حوزوی دارای تحصیلات تربیتی (در سطح ارشد و دکتری) با بهره‌گیری از نظارت مستقیم استاد اعرافی و نیز ارزیابی متخصصان تربیتی درصدد بسط و انتشار ایده فقه تربیتی است.
*فقه تربیتی چیست؟
تعلیم و تربیت از دیرباز در زندگی بشر مورد اهتمام و توجه بوده است و تراکم تجربه مربیان و تلاش‌های فکری فلاسفه و اندیشمندان، به غنای تجربه بشری افزوده است.
با تدوین و رشد علوم تخصصی در حوزه تعلیم و تربیت و شکل‌گیری رشته‌های گوناگون علوم تربیتی، روند مطالعه و علمی شدن مطالعات تربیتی سرعت یافت.
ازنظر معرفت‌شناختی، شناخت‌های بشری می‌تواند از روشهای عقلی، تجربی، نقلی و شهودی سرچشمه گیرد، آگاهی‌های تربیتی نیز این‌گونه است، مجموعه اطلاعات و معارف تربیتی، چه به‌صورت تک‌گزاره و خارج از دسته‌بندی گرایش‌های علوم تربیتی و چه در قالب رشته‌ها، یا محصول تأمل‌های عقلانی و فلسفی است که رشته‌هایی مانند فلسفه تعلیم و تربیت عهده‌دار این کار است یا محصول روش تجربی و آزمایشگاهی در توصیف و شناسایی وقایع و موقعیت‌های تربیتی است که رشته‌هایی چون روان‌شناسی تربیتی و غیره در این مسیر فعالیت می‌کنند.
از دیگر سوی برخی از اطلاعات تربیتی، از راه نقل، به دست می‌آید و رشته‌هایی مانند تاریخ تعلیم و تربیت به آن ناظر است؛ اما درباره روش شهودی، به نظر می‌رسد که دستاوردهای روش عرفانی و شهودی در عرصه تعلیم و تربیت به میزان سایر روش‌ها نباشد.
ازنظر منابع معرفت نیز تعلیم و تربیت می‌تواند از منابعی مانند عقل، تجربه، شهود و وحی تغذیه شود. جایگاه وحی و دین در پشتیبانی نظری از فرایند تربیت اهمیت دارد.
همان‌گونه که مجموعه گرایش‌های علوم تربیتی و تلاش‌های متخصصان به توصیف و سپس تجویزاتی منتهی می‌شود؛ بهره‌گیری از توصیفات و تجویزات دین و به‌خصوص اسلام، در حوزه تعلیم و تربیت، به دلیل حجیت و جامعیت اسلام، ارزش بسز‌ایی دارد.
* سامان‌دهی نظام تربیتی اسلام از دغدغه‌های دیرین دلسوزان
طراحی تعلیم و تربیت اسلامی و سامان‌دهی نظام تربیتی اسلام، از دغدغه‌های دیرین دلسوزان و متخصصان متعهد در حوزه تعلیم و تربیت بوده و هست. برای دستیابی به چنین نظامی، همان‌گونه که گردآوری توصیف‌های اسلام درباره تعلیم و تربیت ضرورت دارد، گردآوری و استخراج تجویزهای اسلام نیز مهم به شمار می‌رود.
تجویزهای اسلام در دانش فقه تجلی می‌یابد و دانش فقه درصدد است تا برای همه رفتارهای اختیاری انسان‌های مکلف، «بایدها» و «نبایدهایی» تعیین کند و به‌این‌ترتیب، برنامه‌ای از تکالیف را ترسیم کند.
از دیدگاه فقه اسلامی، رفتارهای آموزشی و تربیتی نیز مانند همه رفتارهای اختیاری مکلفان، دارای حکمی شرعی است. فقه تربیتی باهدف تعیین احکام شرعی رفتارهای اختیاری مکلفان در عرصه تعلیم و تربیت، در تلاش است تا با استفاده از روش‌شناسی اجتهادی و استنباطی، به این هدف دست یابد و علاوه بر گردآوری گزاره‌های مرتبط با حوزه تربیت، در ابواب مختلف فقه موجود، با نگاهی تخصصی، مسائل و پرسش‌های نوین تربیتی را ازنظر شرعی بررسی کند.
*ساختار فقه تربیتی
ساختار فقه تربیتی همچون دیگر منابع فقهی، مسئله‌محور است و روش‌شناسی آن در هر مسئله این‌چنین است که پس از مباحث مقدماتی و مفهومشناسیهای لازم و شناخت دقیق زوایای موضوع (موضوع‌شناسی) در مرحله واپسین، نوبت به بررسی ادله موافقان و مخالفان و ادله عقلی و نقلی (موجود یا مفروض) می‌رسد و در پایان با جمع‌بندی حکمی از احکام خمسه برای موضوع مورد بحث بیان می‌شود.
*دورنمای مباحث فقه تربیتی
مسائل فقه تربیتی، در یک نگاه کلان به پنج باب تقسیم می‌شود.
۱. مبانی شامل؛ مبانی و پیش‌فرض‌ها
۲.یادگیری و آموزش؛( تعلیم و تعلم)، محتوا، یادگیری و آموزش علم و دین، یادگیری و آموزش قرآن و حدیث، یادگیری و آموزش علوم و معارف عقلی،یادگیری و آموزش علوم و معارف شهودی،یادگیری و آموزش علوم تجربی، علوم غریبه و مهارت‌ها و مشاغل،فنون،
آداب مشترک معلمی و دانش‌آموزی ،آداب مختص دانش‌آموزی صلاحیت‌های (اخلاقی شخصیتی) معلمی،
احکام و اداب پژوهش، روش‌ها و فنون تدریس
۳. ساحت‌های تربیتی شامل؛اصول عمومی تعلیم و تربیت، روشهای عمومی تعلیم و تربیت،تربیت جسمانی ،تربیت عقلانی ،تربیت اعتقادی ،تربیت عبادی،تربیت اخلاقی،تربیت جنسی،تربیت اجتماعی، سیاسی،تربیت اقتصادی، فنی، هنری
۴.عوامل تربیتی شامل؛ وظایف خانواده درتربیت(تربیت خانوادگی)،وظایف حکومت در تربیت،وظایف مراکز آموزشی در تربیت،وظایف عالمان و نخبگان دینی در تربیت،عموم مردم و نهادهای مردمی(تربیت مردمی)
۵. قواعد فقه تربیتی
کتاب‌های منتشرشده آیت الله اعرافی درگروه فقه تربیتی :
شایان توجه اینکه، کتاب‌های فقهی از یک منظر قابل تقسیم به کتاب‌های استدلالی، نیمه استدلالی و رساله‌های عملیه می‌باشند. فقه تربیتی در فاز اول خود با ساختاری تماماً استدلالی در حال پژوهش و انتشار است، البته در کنار این مجلدات، به تدریج، تک‌نگاره‌هایی نیز در قالب نیمه استدلالی و حتی رساله عملیه تربیتی منتشر می‌نماید.
۱. فقه تربیتی ج۱
۲. فقه تربیتی ج۲.
۳. فقه تربیتی مبانی و پیش‌فرض‌ها، علیرضا اعرافی،
۴. فقه تربیتی، یادگیری علم و دین،
۵. بررسی فقهی فلسفه‌ورزی و فلسفه‌آموزی،
۶. الفلسفه، بحث فقهی فی دراسه الفلسفه
۷. احکام تربیت فرزند.
۸. تربیت فرزند؛ با رویکرد فقهی
۹. ضمیر ناخودآگاه در قرآن
۱۰. کلیات تفسیر تربیتی؛
۱۱. فقه تربیتی؛ یادگیری علوم و معارف عقلی؛
۱۲. فقه تربیتی؛ یادگیری علوم و معارف شهودی؛
۱۳. فقه تربیتی؛ تربیت عبادی،