به گزارش پایگاه اطلاع رسانی، خانم زهره سادات برقعی به مناسبت روز معلم به سوالاتی درباره رسالت اساتید برای پرورش طلاب تراز انقلاب اسلامی و ایجاد تمدن نوین اسلامی، تأثیرگذاری اساتید در عرصه اخلاق و معنویت پاسخ گفت و تجربیات و توصیه‌های خود را به اساتید جوان و طلاب علاقه‌مند به تدریس ارائه کرد.
پس از پیروزی انقلاب‌اسلامی و شهادت استاد مرتضی مطهری در روز ۱۲ اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸ توسط گروه فرقان، این روز به عنوان روز معلم نامگذاری شد.
با توجه به اینکه جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها به عنوان یک مؤسسه علمی حوزوی و به عنوان بزرگترین حوزه علمیه خواهران در جهان تشیع مطرح است،سرکار خانم سیده زهره برقعی مدیر جامعة الزهرا سلام‌الله‌علیها و استاد حوزه و دانشگاه در گفت و گویی به این روز پرداخته که در ادامه می‌خوانید:
سوال: ضمن آرزوی قبولی طاعات و عبادات و تبریک به مناسبت هفته گرامیداشت مقام معلم، حضرتعالی از چه سالی در عرصه تدریس فعالیت دارید؟
خانم برقعی: عرض سلام و احترام خدمت سرکار عالی و خانواده بزرگ جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها به ویژه خدمت همه معلمان و اساتید گرانقدر، ابتدا عید سعید فطر را تبریک عرض می‌کنم و امیدوارم به پاس یک ماه روزه داری و طاعت در محضر خدای تبارک و تعالی، برکات و موهبت‌های الهی برای همه بندگان و از جمله مجموعه ما روزافزون باشد.
عرض تبریک به مناسبت هفته بزرگداشت مقام معلم و استاد، خدمت تمامی اساتید معزز و بزرگوار جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها که معتقدم توفیق خدمت و پرورش طلاب با دعوت صاحب این خانه حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها و فرزندشان حضرت صاحب الزمان عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف برای آنان فراهم شده است.
بنده به طور رسمی از سال۱۳۶۵ توفیق تدریس در حوزه و دانشگاه را داشته ام و به لطف خدا همچنان در این عرصه مشغول به خدمت هستم.
سوال: از آنجا که نخستین روز هفته معلم از سوی اداره کل امور اساتید جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها به عنوان «استاد و معنویت نامگذاری شده است، به نظر حضرتعالی، یک استاد چگونه می‌تواند در عرصه اخلاق و معنویت تأثیرگذار باشد؟
خانم برقعی: اساتید معزز به صورت غیر مستقیم اثر تربیتی گسترده ای را روی طلاب می‌گذارند که در بیشتر موارد، این آثارِ غیرمستقیم، به مراتب مؤثرتر از دروس اخلاقی مستقیم و رو در رو است. به عبارتی پیشرفت و موفقیت حوزه ها در گرو وجود اساتید موفق و متقی است.
در طرح تحولی که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب مدظله العالی است، اساتید باید جایگاه ویژه‌ای داشته باشند و به صورت تخصصی، برنامه و رویکردهایی را برای تقویت آنها به کار ببندیم تا در این صورت، قادر به تربیت طلاب موفق و کارآمد نسبت به نیازهای روز زمانه باشیم.
توجه به تفاوت بین مفاهیم «تربیت»، «اخلاق»، «معنویت» و پرورش بر اساس ساحت‌های مختلف در این عرصه‌ها برای اساتید بزرگوار مورد تأکید است.
سوال: با توجه به اینکه اساتید و معلمان در تربیت شاگردان خود بسیار تأثیرگذار هستند و می‌توانند در عمق جان شاگردان خود اثرگذاری داشته باشند، از مجموع سال‌های تدریسی که داشتید، آن شاه کلید اصلی که می‌تواند در تربیت شاگرد مؤثر باشد و شاکله طلبگی را رقم بزند، چیست؟
خانم برقعی: یکی از مؤلفه‌های اصلی در نظام تحولی حوزه، اساتید هستند. اگر بخواهیم طرح تحولی جدید را که مورد تاکید ویژه رهبر فرزانه انقلاب مدظله العالی است، در حوزه پیاده کنیم، به مجریانی توانمند که همان اساتید هستند، نیاز داریم.
شهید مطهری بهترین الگو برای طلاب و اساتید است؛ چراکه شهید مطهری استادی بود که دوران طلبگی اش را به خوبی طی کرد و با استفاده از تهذیب نفس، مطالعه و جدیت در درس به آن مرتبه رفیع دست یافت.
اساتید، زیر بنای مسائل تربیتی حوزه و مهم‌ترین عامل رشد طلبه هستند، بنابراین اساتید باید از دو جایگاه «تعلیمی» و «تربیتی» مسلط و مهذب باشند.
شاه کلید تأثیرگذاری این است که طلاب، «علم با عمل» و «نور علم حقیقی» را در گفتار و کردار اساتید خود ببینند و در تجربه زیستی تحصیل خود درک کنند. این دستاورد، نتیجه دو زوج همیشگی در کنار هم یعنی «تعلیم و تهذیبِ پر قوّت» و «اخلاص و تقوا» خواهد بود.
شاه کلید دیگر این است که استاد تلاش کند چندمنظوره باشد و بتواند نیازهای علمی، تربیتی، پژوهشی، اعتقادی، اخلاقی و عاطفی طلاب را در رابطه متعادل بین خود و طلاب برآورده کند. تمرکز بر طرح‌های استادمحور با انتخاب استاد جامع در صفات و ویژگی‌های مختلف در پیشبرد این کار موثر است. ضمن آنکه شبکه‌سازی مهارتی برای اساتید برای دستیابی به جامعیت نسبی در توازن تعلیم و تربیت برای برخورد اثربخش با طلاب، شاه کلید دیگر است.
سوال: به عنوان یکی از اساتید پیشکسوت، تجربیات و توصیه‌های شما به اساتید جوان و نیز طلاب علاقه‌مند به تدریس چیست؟
خانم برقعی: سوال شما دو قسمت دارد. در مورد قسمت اول، ابتدا خدمت همه اساتیدی که جدید به این عرصه تدریس و خدمت گام نهاده‌اند، خیر مقدم عرض می‌کنم و برایشان دعاگوی توفیقات روزافزون هستم.
چند نکته مهمی که در این زمینه قابل عرض است را با توضیح اجمالی خدمتتان بیان می‌کنم:
۱. داشتن نقشه راه عمومی و اختصاصی
یک نکته مبنایی که معتقدم همه ما لازم است برای طیّ مسیر درست، مسیر ارتقایی، مسیر تحولی با تأکید بر تأثیرگذاری و کارآمدی بیشتر بدان توجه کنیم، داشتن «نقشه‌راه» عمومی و اختصاصی نسبت به اقتضائات، استعدادها و شرایط خود است. چراکه در نتیجه آن، قدرت رصد و ارزیابی برنامه‌های خود را به سمت مطلوب پیدا خواهیم کرد.
بنده حتی برای مسیر راه مدیریت خود هم قائل به نقشه‌راه هستم و با این دغدغه، نقشه‌راه کلان و مدل عملیاتی آن برای مسیر مدیریت بنده ترسیم شده است. پس خواهش جدی بنده ترسیم نقشه‌راه استادی با نگاه چندجانبه و رعایت شاخص‌های لازم است که بتواند قابلیت‌های مختلف اساتید جوان را در راستای اعتلای دین و کشور بروز و ظهور دهد.
اما در ادامه بر روی چند ویژگی که طبق تجربه برای اساتید جوان‌تر می‌تواند مفید باشد، تمرکز می‌کنم:
۲. ایمان و باور قلبی به مأموریت و نقش معلمی و استادی در حوزه و لزوم به‌روزرسانی مرتب آن
ایمان و باور قلبی به نقش و مسئولیت عظیمی که در مقام سربازی برای تربیت سربازانی سالم، سلیم، صالح و مصلح برای امام زمان عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف داریم، بسیار مهم است، بنابراین ضمن شناخت مستدل و مستند که با مطالعه اسناد بالادستی حوزه و جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها به دست می‌آید، باید شناخت با باور قلبی هم عجین شود.
پویایی، رویش، حرکت، انجام کارهای نوآورانه و تحول‌بخش با دغدغه دینی در مقام عمل، زمانی اتفاق می‌افتد که اساتید ما از عمق جان معتقد و دغدغه‌مند شکل گیری این اتفاق باشند، آن زمان است که آفرینش جدیدی در نسل جدید اساتید با حفظ فضایل پیشین اما با اضافه کردن روش‌های نوآورانه و خلاقانه برای تدریس و تعلیم و تربیت بهتر طلاب شکل می‌گیرد.
۳. استفاده از روش‌های نوین تدریس و تربیت
مسلما استفاده از روش‌های نوین تدریس و نیز سبک‌های جدید تربیتی در ساحت‌های مختلف از طریق اداره کل امور اساتید و اداره کل امور تربیتی برای اساتید برنامه‌ریزی شده و ان‌شاءالله اجرا خواهد شد. اما می‌خواهم خود اساتید هم به طور فعال در رویکرد آموزشی و تربیتی مجموعه با حضور در «رویداد آموزشی» یا «ارائه طرح و برنامه در آیدی سلام مدیر» و یا در «ارتباط با مسئول مربوطه بخش‌ها» سهیم باشید.
۴. لزوم ارتباط عاطفی و اخلاق‌مدارانه با طلاب
احساس عاطفی مسئله مهمی است. اینکه قرآن درباره محبت نسبت به خدا و رسول خدا(ص) و به ویژه اینکه در قرآن و روایات بر مودت اهل بیت علیهم‌السلام به عنوان اجر رسالت تأکید می‌شود، به دلیل نقشی است که محبت و مودت در حرکت «مسیر الی الله» و انقلاب پیامبر گرامی اسلام صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم دارد. پس خواهش می‌کنم در رویکرد معلمی و استادی خود با تمام وجود و با صدق نیت به مقوله مهم محبت و رویکرد اخلاقی در مواجهه با طلاب، توجه ویژه داشته باشید که اثربخشی فعالیت‌های شما را افزایش خواهد داد.
۵. اقدام و عمل
هرچند چهار مؤلفه پیشین انسان را به سوی اقدام و عمل فرا می‌خواند، اما گاه موانع و عواملی فرد را در مقام عمل دچار تردید و سستی می‌کند و وسوسه‌های شیطانی، راحت‌طلبی و هوای نفس انسان را وادار به توجیه عمل خویش و انحراف از وظیفه می‌نماید. البته عمل و اقدام برای تعلیم و تربیت طلاب بایستی در مدل شبکه‌ای توسط مسئولان طراحی شود و نقش و جایگاه مناسب برای ورود و حضور عملی و مسئولانه اساتید پیشنهاد داده شود، اما در هر صورت، عمل و اقدام انقلابی شما اساتید برای تعلیم و تربیت طلاب بایستی حکیمانه، متخصصانه، مدبرانه و با در نظر گرفتن نظام تعلیم و تربیتی حوزه و طلاب باشد.
متأسفانه در این زمینه اساتید ما کمتر مطالعه اسناد راهبردی و برنامه‌های عملیاتی را در دستور کار قرار دادند و از سویی متأسفانه مسئولانِ متولی هم کمتر به تبیین این استاد بالادستی و راهبردی برای اساتید پرداخته اند. ان‌شاءالله با دغدغه «جهاد تبیین» در سال جاری شاهد رشد این اتفاق در جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها باشیم.
متولیان حوزه، وظیفه سنگینی در این زمینه به عهده دارند و برنامه‌های آموزشی، تهذیبی، فرهنگی و حتی پژوهشی حوزه باید در راستای تحقق مؤلفه‌های اسناد بالادستی به طور جدی حرکت کنند و آگاهی‌بخشی لازم را به اساتید و طلاب بدهند. این امر نیازمند سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی برای تربیت اساتید و طلابی برخوردار از مؤلفه‌های یاد شده است تا اساتید و طلاب ما در ساحت‌های مختلف رشد کنند و در زمینه مستعد خود متخصص شوند.
۶. پشتوانه علمی قوی همراه با استفاده از آموزش پژوهش محور
اساتید جوان ما لازم است تأمین‌کننده پشتوانه نظری و نظام‌مند با تأکید بر آموزش پژوهش‌محور در جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها باشند. مبانی نظریِ نظام آموزش باید در یک مدل عملی و انقلابی، مدام مورد بحث، تحقیق، تثبیت و آموزش قرار گیرد و در جهت نهادینه‌سازی آن تلاش مجدانه صورت پذیرد.
«برخورداری از اقتدار علمی» همراه با «رویکرد اخلاق‌مدارانه» و نیز استفاده از «روش‌های نوین و شیوه آموزش پژوهش‌محور»، غوغای علمی- تربیتی می‌کند و ما منتظر این اتفاق از سوی اساتید جوان و تازه نفس مجموعه خود هستیم.
عالمانه، حکیمانه، مدبرانه و کارشناسانه عمل کردن و برخورداری از اقتدار علمی که بحمدالله جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها در طول تاریخ خود داشته است، جزء درخواست‌های ما از اساتید محترم است. اما علاوه بر آن، در دوره جدید و اقتضائات دنیای معاصر، شیوه‌های جدیدی را لازم دارد که امید ما به اساتید جوان و پویای مجموعه است. ضمن آنکه همیشه خود را در برابر خدا و حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا لتراب مقدمه الفداء مسئول دانسته و با اخلاص و با انگیزه انجام وظیفه، عمل می‌کنیم؛ ان‌شاءالله با توکل بر خدا، حسن ظن به وعده الهی و تمسک حقیقی به حضرات معصومین علیهم‌السلام پیش رویم تا شاخصه‌های حوزه انقلابی به بهترین شکل و روزآمد و طبق فرمایشات رهبر معظم انقلاب مدظله العالی محقق شود.
اما بخش دوم سوال شما برای طلابی که علاقه‌مند به تدریس برای آینده هستند، موارد متعددی قابل طرح است، به عنوان نمونه:
۱. توجه به نقشه راه طلبگی
برخی نکات مهم در طیّ خوب این مسیر و توجه به ترسیم نقشه راه طلبگی، عبارتند از: عنایت به هویت طلبگی و مؤلفه‌های آن در ابتدای مسیر؛ توجه به شبکه مهارت‌های عمومی لازم برای طیّ مسیر طلبگی؛ استعدادسنجی؛ آشنایی و سپس شناخت نسبت به رسالت‌های حوزوی؛ در نتیجه در صورت زمینه مستعد، تمرکز بر شناخت بیشتر رسالت استادی و پرورش آن در مسیر؛ علم‌آموزی با قوّت و با کیفیت مناسب و هدفمند از ابتدای مسیر تا فرافارغ‌التحصیلی؛ به‌روزرسانی و توانمندسازی مداوم؛ کسب مهارت‌های تخصصی بر اساس زمینه مستعد شناسایی شده در مسیر؛ توجه ویژه به خودآگاهی و مدیریت خویشتن و ایجاد توازن بین نقش‌های دخترانه، همسرانه، مادرانه، محصلانه و ان‌شاءالله استادانه در آینده؛ و در نتیجه حرکت به سمت طلبه تراز تمدن نوین اسلامی و انقلاب اسلامی.
۲. تأکید بیشتر بر هویت طلبگی
طلبه دارای یک هویت و خودِ فردی و نیز دارای یک هویت و خودِ صنفی است؛ یعنی یک شخصیت حقیقیِ فردی و یک شخصیت حقوقی و صنفی دارد. به همین جهت همانگونه که موظف به خودشناسی، خودآگاهی و خودسازی فردی است؛ موظف به خودشناسی، خودآگاهی و خودسازی صنفی است.
یک طلبه همانگونه که به عنوان یک انسان باید از ظرفیت‌ها، دارایی‌ها، فرصت‌ها، نیازها، استعدادها، بایسته‌ها، وظایف و کاستی‌های خود اطلاع داشته باشد؛ به عنوان یکی از اعضای این گروه همکار باید تصورات خود را از ظرفیت‌ها، دارایی‌ها، فرصت‌ها، نیازها، استعدادها، بایسته‌ها، وظایف و کاستی‌های حوزه و روحانیت اصلاح کند و به خودسازی صنفی بپردازد. به عبارتی یعنی خود را برای انجام وظیفه در این صنف اجتماعی آماده سازد. همان گونه که به عنوان یک انسان به موفقیت و کمال انسانی خود می‌اندیشد، به عنوان یک طلبه باید به موفقیت و کمال صنفی خود نیز توجه داشته باشد. بدین ترتیب باید دو آرمان را به موازات هم دنبال کند؛ آرمان فردی و انسانی و آرمان صنفی طلبگی.
۳. برنامه‌ریزی هدفمند (با عنایت به ترسیم نقشه‌راه و شناخت دقیق از توانمندی، استعداد و اقتضائات خود)
برنامه‌ریزی برای یک شخص، متوقف بر شناخت آن شخص است، برنامه‌ریزی برای یک صنف نیز در گرو شناخت آن صنف است. پس اگر شما طلاب علاقه‌مند به تدریس، بعد از دو سال تحصیل و در یک روند معنادار و مشورت با متخصصان به این نتیجه رسیدید که زمینه استادی و تدریس را دارا هستید، لازم است از الان برنامه‌ریزی معناداری برای تدریس آینده خود داشته باشید. مسلما توجه به تأثیر پژوهش در برنامه‌ریزی طلاب ولو با نگاه انتخاب نقش استادی برای آینده، لازم است جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.
۴. توجه به شئونات مختلف طلبگی و از جمله تمرکز بر شئونات استادی
توجه به شئونات مختلف طلبگی و از جمله تمرکز بر شئونات استادی و خودسازی در طول مسیر برای اثربخشی بیشتر به عنوان یک معلم بسیار مهم است. از جمله عنایت به شئونات دینی، اخلاقی و معنوی، شئونات تبلیغی، شئونات علمی، شئونات امور فردی، شئونات اجتماعی و روابط بین‌فردی، شئونات درون‌فردی و از جمله توجه به شئونات و ویژگی‌های استادی لازم است که مجال توضیح آن در این فرصت نیست.
۵. توجه به ظرفیت «حوزه آزاد» جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها
توجه به ظرفیت «حوزه آزاد» جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها و ظرفیت‌های اکنون آن و ان‌شاءالله ظرفیت‌هایی که در آینده برای آن در برنامه میان‌مدت فعال خواهد شد، مورد توجه طلاب علاقه‌مند به تدریس باشد.
سوال: رسالت اساتید برای پرورش طلاب تراز انقلاب اسلامی و ایجاد تمدن نوین اسلامی در زمینه سازی ظهور چیست؟
خانم برقعی: با توجه به سؤال مهم شما چند نکته مورد خواهش بنده از اساتید ارجمند است:
۱. تأسی به حضرت زهرا (س) در سبک زندگی اسلامی و طلبگی
مؤلفه‌های مؤثر در سبک زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام که یادآوری تجمیعی آن می‌تواند برای همه اعضای خانواده بزرگ جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها به ویژه اساتید و طلاب بزرگوار مفید باشد.
جمع بین ویژگی‌هایی چون عبودیت و معنویت؛ عقلانیت و توجه به علم؛ تجمیع بین نقش‌های دخترانه، مادرانه، همسرانه؛ توجه به رسالت اجتماعی؛ نشاط و طراوت در زندگی؛ ولایت‌مداری؛ ساده‌زیستی؛ مدارا با اطرافیان؛ انفاق؛ تحمل مشکلات با صبوری و همدلی و غیره که هر کدام زیرمؤلفه‌های مخصوص به خود را دارا هستند، در زندگی حضرت قابل الگوگیری و تأسی است. از این جهت که منِ استاد تأسی علمی و عملی داشته باشم و ضمن جلوه آن در رفتار و گفتارم، در بیان و جهاد تبیین نیز طلاب را به الگوگیری از آن تشویق کنم.
۲. چشم‌انداز نقشه‌راه طلبگی، طلبه تراز تمدن ساز
رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی در بیانیه گام دوم انقلاب، سه محور «خودسازی»، «جامعه‌سازی» و «تمدن‌سازی» را مورد تأکید قرار دادند که شاهد نقش کلیدی زن در هر سه محور هستیم.
زن در پرورش جوان خودساخته که محور تحقق بیانیه است، نقش اصلی را دارد و اساتید باید این نکته را علمی و عملی برای طلاب تبیین نمایند.
۳. برخی شاخصه‌های بانوان و طلاب تراز و تمدن ساز
اساتید ما باید بانوان تمدن‌سازی باشند که هم خود را بسازند و هم طلابِ تمدن‌ساز و زمینه‌ساز ظهور تربیت کنند. پس لازم است جمع بین ویژگی‌هایی مختلف را دارا باشند و طلاب را نیز بدان دعوت کنند.
جمع بین کسب علم و دست یافتن به معرفت و زندگی؛ جمع بین وظایف دخترانه، خواهرانه، همسرانه و مادرانه و همچنین تحصیل و در صورت نیاز حضور در اجتماع و ایفای نقش؛ نشاط و پویایی؛ استقامت؛ دقت در عمل بر اساس علم؛ معنویت در کنار تلاش و جهاد؛ استقامت، ایستادگی و مقاومت؛ حفظ عفت و پاکدامنی؛ اراده محکم در پیشبرد جامعه اسلامی؛ پذیرش مسئولیت‌ها و مدیریت؛ تشکیل خانواده و فرزندآوری و تربیت‌های تاثیرگذار؛ هدایت‌مداری و دین محوری بر محور قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام؛ ولایت مداری و غیره از جمله ویژگی‌هایی است که اساتید ما باید به آنها مجهز باشند و بر اساس آن، تربیت نسل بعدی سرباز امام زمان عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را به خوبی پیش ببرند.
ما می‌خواهیم طلابی سالم، سلیم، صالح و سپس مصلح را به جامعه اسلامی؛ جامعه قبل از ظهور و ان‌شاءالله بعد از ظهور تقدیم کنیم.