کلید واژه های هستی شناختی از نگاه مادر امت

حجت الاسلام حسین درودی / در ایام سوگواری مادر کرامت و هدایت، حضرت فاطمه الزهرا (علیها السلام) ضروری است برشی علمی و بصیرتی از خطبه فدکیه داشته باشیم و در سخنی با قشر جوان در جامعه اندیشه ورزی، سایتهای علوم انسانی و هم چنین اطلاع رسانی و اندیشه سازی کشور در قالب گفتمان پردازی و کرسی های آزاد اندیشی تدبیر و تأمین گردد.

 *سخنی با محافل علمی و رسانه ای

ناگفته پیداست،عرصه ذهنی دانشمندان علوم اسلامی ،بدون آرایش معارف فاطمی به نوعی استقبال از علوم انسانی ساخت بشر، به ویژه در حوزه حقوق خانواده و زنان،تمدن ساز خواهد بود، از همین رو با توجه به گفتمان مورد مداقه اندیشه سازان داخلی و خارجی پیرامون اسلامی سازی علوم انسانی در محافل رسانه ای و علمی که فراز و فرود هایی را به خود اختصاص داده، بایسته است گزاره تمدن نوین اسلامی مورد اشاره در بیانیه گام دوم را با فرازی از خطبه حضرت زهرا سیده زنان عالم بشریت (سلام الله علیها) که مقام صدیقه شهیده را به خود اختصاص داده مورد پژوهش علمی و سوال و جوابهای ساختارمند قرار گیرد.

*انسداد اسلامی شدن علوم آری یا خیر؟

به همین منظور کلید واژه ایی که دو علم فلسفه و ساینتیس در بطن آن ملازم و مقارن گردیده برای این مقاله انتخاب گردیده، تا در قالب یک پارادایم و الگو واره نظریه آزمایی، جهت تولید فرضیه برای مباحث و معارفی که علوم انسانی را نیازمند به پیوست اسلامی شدن می کند ارائه شود و روشن گردد آیا رفع انسداد اسلامی شدن علوم یک آرمان طلبی است،یا یک اندیشه احتکار شده در مجامع دانش بشری که نیاز به آزاد سازی دارد.   

عن فاطمه الزهراء «... ابْتَدَعَ الْأَشْيَاءَ (لَا مِنْ شَيْ‏ءٍ) كَانَ قَبْلَهَا وَ أَنْشَأَهَا » همه چيز را از نيستى الگو به هستى الگو دار در آورد، و آنان را بدون وجود الگو و نمونه‏اى ايجاد نمود.  (( طبرسی، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص 98(بخشی از خطبه فدکیه ))

*مهندسی جایگاه اثبات و ابطال یک فرض علمی

الف- این فراز از خطبه فدکیه از جمله مباحث علمی است که احتمال می رود با جستجوی از یک پنجره دانش، نمی توان به مقصود ملکوتی و ناسوتی آن دست یافت، چرا که کلید واژه« لا من شی» ضرورت مبرم دارد از چشم تجربی و هم چنین از عینک فلسفه به آن نگریسته شود، تا تفاوت (لا من شی با من لاشی) بدون تکلف تبیین و تشریح گردد ،هم چنین مهندسی جایگاه اثبات و ابطال در آن قابل مفاهمه باشد، حال اگر "لا" در متن خطبه مذکور قبل از "من شی" به جهت ارتباط با توحید ناب چینش شده، اهمیت تکوینی آن بر هیچ آزاد اندیشی قابل انکار و استنکاف نیست، هم چنین بر اهلش اظهر من الشمس است علم که خود تحت عنوان یک شی ذهنی در خانه اندیشه آدمی جولان می دهد آیا قادر است بدون اتصال و اتصاف به توحید الهی از (لا من شی) مورد بحث و فحص قرار گیرد؟ خیر زیرا قاعده تناقض مانع از آن می گردد که موجود فقیر از وجود غنی خود بدون حمایت و هدایت گزاره سازی کند، در نهایت قلب و عقلی توان این مهم را دارد که به سبب مقام طهارت از حجاب تراکمی و آزمون و خطای بشری، حضور خالق را قبل از مخلوق در قلب بی نهایت طلب خویش و هم چنین ذهن خلاق خود مشاهده و معاینه کند، زیرا و سایل و وسائط در زندگی مادی انسان با حریم گذاری حب به نفس مانع از این ارتفاع نگری گردیده و در نتیجه جهان را از سوی مخلوق به خالق می نگرد که خود یکی از مرزهای مهم میان علوم انسانی انسان ساخت با خالق ساخت می باشد، حال چنانچه "لا" مورد بحث در متن خطبه فاطمی بعد از من واقع گردد ،یعنی (من لاشی) تولید گردد بدین معنی که خالق هستی موجودات را از عدم و نیستی به هستی شرف موجودیت داده است، آیا این گزاره در آزمایشگاه ها و آکادمی های جهان نزد دانشمندان مقبول خواهد بود که عدم و نیستی، مادر و مولد موجودات هستی باشد؟، در نتیجه خطبه فدکیه از یک موقعیت علمی پرده برداری کرده است که ای مسمانان و آزادگان جهان! بیشتر بشنوید کسی سخن می گوید که خالق هستی را در قلب خویش قبل از خودش شهود نموده و خویشتن خویش را از خالق شاهد می داند و می یابد نه خالق را محتاج مخلوق، چراکه او جهان را در خود دارد و از خود هستی داده، و موجوداتی که از منبع لایزال الهی دریافت موجودیت نموده اند بدون اعتماد و اتکال به او موجودی خویش را به عدم نسبت داده که این انتساب نا صواب آفات و آسیب هایی را به همراه داشته و خواهد داشت، این مسئله بیکران مهم از جمله(لا من شی) درک و دریافت می گردد، چرا که قاعده تناقض دستور می دهد که (من شی) نقیضش می گردد (لا من شی) نه (من لا شی) که اگر از لا شی باشد، یعنی لا در میانه من و شی واقع گردد، یعنی از عدم وجود پدید آمده، در حالی که هستی از وجود او مشحون و مملو است، اندیشمندانی که از معرفت علوم معصومین منفک و مفلوک شده باشند به مشهودات قلبی و مصنوعات تفکریی دچار می گردنند که مستمرا به طوفان سئوالات شک آفرین و وحدت سوز مانند، خدا چیست؟ و خدا کجاست؟ و خدا چرا چنین کرد و چنان نکرد؟ و در نهایت خدایی نیست، سرگردان و دل لرزان می شوند، در نهایت می توان به این نتیجه رسید یکی از علائم علوم انسانی غیر توحیدی در همین پارادیم و فرآیند به وضوح و با شفافیت قابل مشاهده است که حاصل آن انواع تخریب و تزلزل در جان فرد ، تفرقه و تفرق در جامعه امروز ما، در انواع و اقسام نا امید کننده ایی خود نمایی می کند.

ب- سوال: احتمال تعریف "شی" در این متن خطبه فاطمی باید از درون آن استخراج گردد، یا لابد از آنیم که به تجربه بشری متوسل و متمایل گردیم؟

وَ اَشْهَدُ اَنَّ اَبی‏مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اِخْتارَهُ قَبْلَ اَنْ اَرْسَلَهُ، وَ سَمَّاهُ قَبْلَ اَنْ اِجْتَباهُ، وَ اصْطَفاهُ قَبْلَ اَنْ اِبْتَعَثَهُ، اِذ الْخَلائِقُ بِالْغَیْبِ مَکْنُونَةٌ، وَ بِسَتْرِ الْاَهاویلِ مَصُونَةٌ، وَ بِنِهایَةِ الْعَدَمِ مَقْرُونَةٌ، عِلْماً مِنَ اللَّهِ تَعالی بِمائِلِ الْاُمُورِ، وَ اِحاطَةً بِحَوادِثِ الدُّهُورِ، وَ مَعْرِفَةً بِمَواقِعِ الْاُمُورِ.

و گواهى می دهم پدرم محمّد بنده و فرستاده اوست، که قبل از فرستاده شدن او را انتخاب، و قبل از برگزیدن نام پیامبرى بر او نهاد، و قبل از مبعوث شدن او را برانگیخت، آن هنگام که مخلوقات درحجاب غیبت بوده، در نهایت تاریکی‌ها به سر برده، و در سر حد عدم و نیستى(الگویی) قرار داشتند، او را برانگیخت بخاطر علمش به عواقب کارها، و احاطه‏‌اش به حوادث زمان، و شناسائى کاملش به وقوع مقدّرات.

با توجه به فراز فوق الذکر احتمال معنای شی عبارت است از: موجودی که از غیب به حضور و از عدم تقابلی به وجود تعاملی صیرورت داده می شود، پس هر موجودی قبل از علم به خویشتن خویش به اجبار از خالق هستی، وجودی علمی دریافت می کند که به واسطه آن قادر و قابل می گردد و به غیر خود فرآنید ربط سازی را تشکیل بدهد، از این احتمال در متن خطبه فدکیه به حل این مسئله دست می یابیم که هیچ موجودی از خالق هستی دریافت تکوینی و اجباری ناقص و نا تمام نداشته است، لکن در مرحله حفاظت از داشته های خویش با انتخابی مواجه می گردد که یا مسیر و مسیل اعلایی را در پیش می گیرد یا ضد آن را، یعنی به سفلایی و عدمی در می غلتد.

ج- معنای شی در نزد تجربه بشری: هر موجودی که گره خوردگی زمان و مکان در آن به جهت تحویل و تبدیل باشد و هم چنین حرکت در آنرا پدید بیاورد و از تکرار پذیری آن مانع گردد. حال با توجه به متن خطبه فاطمی واژه بدیع، محتمل است تحویل و تبدیل پذیری در موجودات یا به سوی کمال توحیدی و تقرب وحدت در حرکت است یا به سمت و سوی ضد آن یعنی، بعد گیری از توحید در نظام خلقت و نقص و نقصان و سقوط از ارکان کمالی و حرکت به سوی تکثر و تفسیق، در نهایت اشیاء در جهان هستی یا انسان را ابزار کمال می شوند، یا اسباب سقوط نقصان در داشته های او پدید می آوردند، از همین رو نو پدیده های بشری اگر ایشان را به وحدت در نظام هستی هدایت کند لاجرم باید از قوانین در آنها تبعیت کرده باشد، و اگر در تقابل و تعاند با هستی دانسته و نادانسته در حرکت افتاده باشد به جدایی داشته هایش یعنی مرز عدمی نزدیکتر می گردد.

ه- سوال: آیا شخصیتی که شناخت شناسی ایشان از عالم هستی، در سطح و ساحتی است که بشر هنوز به کلید واژه های هستی شناختی او آشنایی اولیه نداشته، چگونه مدعیان بی انصاف به خود جرأت می دهند که مطالبات ایشان را برای بشریت و انسان دوستی منفک از توحید ناب و معارف وحی و اخلاق و آداب نبوی بدانند، و در نهایت حضرتش را به مطالبه ارث مادی و قطعه زمینی متهم کنند، آیا پنهان مزار و مرقد این بزرگ بانو ی مظلومه ، برای آن نیست که توحید الهی از قلب و اندیشه بشری پنهان و مخفی گردیده است.؟