ستاد همکاری ها/ ما در زندگی هدفهای متنوع و زیادی داریم که میخواهیم به آنها برسیم.از درس خواندن و ورزش کردن گرفته تا شغل و کار در آینده؛ زندگی عرصه رسیدن یا تلاش برای رسیدن به هدفهاست و آنچه میتواند ما را به اهدافمان برساند یا نزدیک کند، توجه و دقت در برنامهریزی است.
برای این موضوع، بهسراغ آقای علی امینیان کارشناس تربیت و برنامهریزی رفتیم تا 8 سوالی که میتواند برای شروع برنامهریزیهای ما مفید باشد را بپرسیم.
*برنامهریزی چیست؟
برنامهریزی فرآیند فکر کردن و سامان دادن به فعالیت ها برای رسیدن به هدفی مشخص است.
*چرا نیاز به برنامهریزی داریم؟
اگر کسی هیچ هدفی در زندگی نداشته باشد و صرفاً هر کاری که پیش آمد را انجام دهد، به برنامهریزی نیازی ندارد! اما اگر فردی هدفی را در نظر داشته باشد، قطعاً برای رسیدن به آن فکر میکند، نقشه میکشد و کارهایی انجام میدهد. همه اینها اجزای برنامهریزی است؛ چون برنامهریزی را «فرآیند فکر کردن و سامان دادن به فعالیت ها برای رسیدن به هدفی مشخص» تعریف کردهاند.
*چه نوع برنامهریزی هایی وجود دارد که به کار ما بیاید؟
از جهتی، نوع برنامهریزی به نوع هدف شما بستگی دارد. چون اهداف به «کوتاهمدت»، «میانمدت» و «بلندمدت» یا «راهبردی»، «عملیاتی» و «موقت» تقسیم می شوند؛ برنامهها را هم می توان متناسب با اهدافی که دنبال می کنند، به همین ترتیب تقسیمبندی کرد.
*این اهداف چه تفاوتهایی با هم دارند؟ چگونه باید اینها را از هم تشخیص داد؟
معمولاً هر چه هدف ریزتر، مشخصتر و جزئیتر باشد، به برنامهای عملیاتیتر و کوتاهمدتتر نیاز دارد و هر چه هدف کلانتر و کلیتر باشد، به برنامهای راهبردی تر و بلندمدت تر نیاز خواهیم داشت؛ مثلاً دانش آموزی که در سال دهم دبیرستان تصمیم میگیرد در آینده یک وکیل پایه یک دادگستری شود، باید برای رسیدن به این هدف برنامهای راهبردی و بلندمدت داشته باشد. در این راستا اهداف خردتری را در نظر میگیرد: مثل قبول شدن در رشته حقوق در یک دانشگاه خوب دولتی.
طبیعی است که برای رسیدن به چنین هدفی (مثلاً همین ورود به دانشگاه دولتی) باید لااقل در سه سال آخر تحصیل خود با جدیت مطالعه کند تا بتواند به چنین هدفی برسد. اینها هدفهایی میانمدت هستند که برای تحقق آنها باید در قدم اول در پایه دهم تحصیلی، موفقیت بالایی را کسب کند.
بعد مثلاً همین کسب موفقیت در پایه دهم تحصیلی (امتحانها و فعالیتهای مختلف دیگر)، این هم یک هدف کوتاهمدت و عملیاتی است که برای رسیدن به آن باید برنامهای کوتاهمدت و عملیاتی تدوین کرد.
*چطور برنامهریزی کنیم؟ برنامهمان باید چه ویژگیهایی داشته باشد؟
برای برنامهریزی معمولاً پنج مرحله طی میشود؛ اول: انتخاب و مشخص کردن دقیق و بدون ابهام هدف که مرحلهای مهم و تعیین کننده است؛ چون جهت گیری و سهولت در طی کردن بقیه مراحل، به دقت در این مرحله بستگی دارد. حتماً باید دقت شود که هدف واقعبینانه انتخاب شود و فقط یک آرزوی محال نباشد؛ در غیراینصورت با مشکلاتی مثل سرخوردگی، یأس و ناامیدی روبه رو خواهیم شد.
مرحله دوم، بررسی راههای مختلف رسیدن به هدف و انتخاب بهترین راه است. طبیعی است که بیشتر مواقع راههای مختلفی وجود دارند که میتوانند ما را به مقصودمان برسانند و ما باید بتوانیم تصمیم بگیریم و با ملاکهای خودمان، بهترین آنها را انتخاب کنیم.
مرحله سوم، پیش بینی ملزومات کار در راه رسیدن به مقصود و هدف است. از چه چیزهایی باید بگذریم؟ آیا همچنان میتوانیم ساعتها جلوی تلویزیون بنشینیم یا در فضای مجازی بگردیم؟ چه امکاناتی را باید تهیه کنیم؟
مرحله چهارم، بودجهبندی است. البته بودجهبندی در این جا فقط به مسائل مادی محدود نمیشود. « بودجهبندی زمان» از آن هم مهمتر است.
مرحله پنجم هم تعیین سیاستها یا خطمشی شما در راه رسیدن به هدفتان است که خود بحث مفصلی است و فعلاً مدنظر بحث ما نیست.
*چطور برنامهمان را دوست داشته باشیم و از آن لذت ببریم؟
اگر در انتخاب هدف درست عمل کرده باشید و واقعبین بوده باشید و پیشبینیهای شما هم درست باشد و مراحل مختلف را با نظم و انضباط اجرا کنید و تعلل و سستی نکنید، قطعاً لذت برنامه درست و رسیدن به هدف طبق پیشبینیها را خواهید چشید. البته در این راه احتیاج به تجربه و ایجاد عادتهای درست و ترک عادتهای غلط (مثل به تأخیر انداختن کارها) نقش به سزایی دارند.
*برنامهریزی ها چه محدودیتها یا موانعی دارند؟ چرا بعضی وقتها برنامهای که ریختهایم را نیمهکاره رها میکنیم؟
شاید مهمترین محدودیت برنامه ریزی، زمان باشد؛ اما شایعترین مشکل، نداشتن پشتکار و تلاش است. اگر فردی به اندازه کافی همت نداشته باشد و برای اجرای برنامهای که ریخته، انرژی و زمان کافی اختصاص ندهد، معلوم است که برنامهاش شکست میخورد و اگر این موضوع تکرار شود، ممکن است از اصل برنامه ریزی زده شود. استقامت و پشتکار مهمترین ضامن اجرای برنامه به شمار میآید. این صفات باید در ما کاملاً عادت و تثبیت شود تا لذت برنامه داشتن و استفاده از آن برای رسیدن به اهداف را بچشیم.
*به نظرتان الان ما باید در چه بخشهایی از زندگیمان برنامهریزی کنیم؟
برای پاسخ به این سؤال اول باید بدانم شما برای کدام بخشهای زندگیتان هدف خاصی در نظر گرفتهاید؛ مثلاً آیا میخواهید معدلتان را ارتقا دهید؟ برای تحصیل در رشته خاصی در یک دانشگاه معتبر پذیرفته شوید؟ تا زمان مشخصی مبلغ خاصی را پسانداز کنید؟ در حرفه یا کاری پیشرفت کنید؟ کتابهای مشخصی را تا زمان معینی مطالعه کنید؟ آمادگی جسمانیتان را تا سال آینده به میزان مشخصی برسانید؟ به هرصورت در هر بخشی که هدف داشته باشید، به برنامهریزی احتیاج پیدا میکنید؛ داشتن هدف مهم است.
منبع ؛ سایت نوجوان پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری