در فضایی که سند تحول بنیادین در حال اجراست و مبانی نظری و فلسفی آن مبتنی بر فلسفه ونظریات تعلیم و تربیت اسلامی است، بد نسیت صلاحیت ها و شایستگی های آموزگاران و به طور کلی معلمان و مربیان تراز این سند را از منظر قرآن بررسی کنیم تا بدانیم چه میزان به آن پای بندیم.
نا گفته پیداست خروجی آموزش و پرورش در ترازسند تحول می بایست انسانهایی مومن، معتقد ،خداجو، صالح ،جسور، ولایت مدار، مشارکت جو ، عاقل و...باشد.
برای تبیین این ویژگی ها به کلام و حی به تقاضای حضرت موسی علیه السلام می پردازیم ، وقتی بعنوان پیامبر الهی و معلم جامعه، متربیان خود را به توحید و یکتاپرستی دعوت و آنها را تحت تعلیم و تربیت توحیدی قرار داد اینگونه تقاضای خود را از رب العالمین مطرح می نماید
*چهارنکته مهم ازویژگی های معلمی
حضرت موسی علیه سلام در سوره مبارکه طه آیات ﴿۲۵﴾ تا ﴿۲۸﴾ از خداوند درخواست می کند؛ قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي، وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي ،وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي، يَفْقَهُوا قَوْلِي ،پروردگارا سينه ام را گشاده گردان و كارم را براى من آسان ساز و از زبانم گره بگشاى تا سخنم را بفهمند.
در این آیات شریفه چهارنکته مهم از صلاحیت هاوویژگی های بنیانی ، اصلی و مبنایی معلمی به زیبایی بیان شده است.
*کمک خواستن از خدا
چه نیکو و بجاست معلم در هر حال و به ویژه در آغاز کار به خداوند منان توسل جوید و از او کمک بخواهد تا به او قدرت تحمل ، شکیبایی ، صبر، حوصله عنایت فرماید تا در فرایند تعلیم و تربیت از کوره در نرود، بد اخلاقی نکند در مقابل سوالات متعدد متربیان عصبانی نشود و در یک کلام کم نیاورد.
*شرح صدر داشته باشد
از رسول خدا پرسیدند: معنای شرح صدر چیست؟ فرمود: نور یقذفه الله فی قلب من یشاء فینشرح له صدره و ینفسح نوری است که خداوند در قلب هر که بخواهد می افکند که در اثر آن قلبش گشاد و وسعت می یابد.
شرح صدر نوری است که خداوند در قلب هر که بخواهد می افکند که در اثر آن قلبش گشاد و وسعت می یابد ."سوال کردند، علامتش چیست؟ فرمود : "در فکر خانه جاویدان بودن و از خانه دنیا و غرور دوری جستن و آمادگی برای مرگ قبل از رسیدن ، با ایمان ، عمل صالح و تلاش و پیکار در راه خدا."
اگر معلمی شرح صدر پیدا کند و آن نور الهی در قلبش بتابد کلاس درس او متفاوت خواهد شد و خود را همواره درمحضر خدا خواهد دید و نتیجه کار او چند برابر خواهد شد.
*پیچیدگی های شغل معلمی
ویسرلی امری : یعنی معلمی کاری پیچیده و سخت است و هرچه این کار در پایه های اولیه تحصیلی باشد پیچیده تراز پایه های بعدی ست ، چرا که معلم پایه اول هم باید نقش پدر و مادر را برای دانش آموز ایفا کند و هم نقش تعلیم و تربیتی را.
تلفیق این دو مسئولیت در یکجا که افراد به تنهایی از پس یکی از آنها به سختی بر می آیند یا تا حدود زیادی قادر به انجام آن نیستند ،بسی دشوار است زیرا یک معلم باید بر روانشناسی یادگیری مسلط باشد ، روانشناسی کودک و نوجوان و جامعه شناسی را بداند و تسلط کافی به شیوه های آموزشی داشته باشد و به علوم مورد تدریس احاطه کافی داشته باشد.
دارا بودن اینهمه فنون ، مهارت ، دانش ، عاطفه و شناخت طبیعی اگر کمک خداوند متعال نباشد به انسان سخت خواهد آمد لذا هر روز باید بخواهد که "رب اشرح لی صدری و یسرلی امری"
*زبان گفتاری مهمترین ابزار برقراری ارتباط
"واحلل عقدة من لسانی" ،خدایا گره را از زبانم بگشا، معلمان فرهیخته توجه دارند با همه پیشرفتی که در علوم و فنون آموزشی بوجود آمده اما زبان گفتاری، مهمترین ابزار برقراری ارتباط محسوب می شود ، نحوه بیان ، شیوه استدلال ، چگونگی شروع ، پیوستگی مطالب نحوه نتیجه گیری و بطور کلی بلاغت و فصاحت در زبان و گفتار از شایستگی ها و صلاحیت های معلمی است.
درک درست از سطح فهم دانش آموزان تنوع فرهنگی خانوادگی آنان ، خزینه لغات متربیان و ...در هنگام انجام فعالیت های آموزشی – تربیتی ، هرگونه گسیختگی در بیان مطالب ، استفاده
نابجا از اصطلاحات و کلمات باعث سردرگمی و عدم برقراری ارتباط بین معلم و دانش آموز میگردد به همین دلایل معلم صالح و دارای شایستگی در نظام اسلامی و خواهان تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت باید مدام از خداوند بخواهد که "واحلل عقدة من لسانی"
یفقهوا قولی : یفقهوا یعنی چه ؟
به جملات زیر توجه کنید : دانش آموز مطالب را به خوبی حفظ کرده است ، دانش آموز مطالب را خوب فهمیده است ،
دانش آموز به همه سوالات پاسخ درست داده است ، دانش آموز با توجه به مطالب آموخته شده میتواند به سوالات مشابه پاسخ مناسب بدهد .
کدام جملات با اهداف تعلیم و تربیت مناسب تر است ، آیا در فرایند تعلیم و تربیت به دنبال حفظ مطالب توسط متربیان هستیم یا اینکه مطالب را بفهمد و به دنبال آن رفتار جدید در او ایجاد شود .
مسلم است هدف ،فهم و کاربرد مطالب است .
*فهم چگونه اتفاق می افتد شرایط آن چیست؟
تحقیق – پژوهش – دستکاری – کار علمی ، کاربردی کردن مطالب ، آزمایش و ... از عوامل مهم در فهم هستند، لذا معلم برای اینکه قولش "یفقهوا" گردد، باید فرایند فعالیت های آموزشی تربیتی خود را به آنها مجهز کند و با توجه به رویکردهای جدید کتابها که به دنبال حل مسئله ، خلاقیت و شکوفایی همه استعدادهای دانش آموزان است به صورت زمینه محوری وپیامد محوری به تدریس بپردازد.
نکته دیگر در این وادی در کنار همه تلاش ها ، کوشش ها ، بکارگیری ابزار ها و روشها ، توجه به عنایت حق تعالی از نکات مهم فرایند تعلیم و تربیت است و معلم شایسته همیشه خود را در محضراو می بیند و از او کمک میخواهد تا فعالیت هایش اثر گذار و ماندگار باشد .
نکته جالب اینکه شرط لازم برای این بخش ، داشتن شرح صدر ، آسان شدن کار و باز شدن گره از زبان است و بدون این سه شرط فهمی اتفاق نخواهد افتاد .
بنا بر این شایستگی ها و صلاحیت های معلمان از منظر قرآن عبارتند از؛
1/ کمک خواستن از خدا در فعالیت ها.
2/ داشتن شرح صدر.
3/ طلب توفیق از خدا در انجام امر پیچیده تعلیم و تربیت.
4/ تدریس به گونه ای که موجب فهم نه حفظ دانش آموز.
پس همیشه از او بخواهیم که : " رب اشرح لی صدری و یسر لی امری و احلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی "