بنا به روايتي حضرت امام محمدباقر(ع) در اول رجب سال ۵۷ ق در مدينه به دنيا آمد. آن حضرت را باقر لقب دادند كه به معناي شكافنده ي علوم است، زيرا آن بزرگوار مشكلات و پيچيدگي هاي علميِ عصرِ خود را با دقت و ظرافتِ خاصي تجزيه و تحليل مي كرد.
در دوران امامت آن حضرت، از سال ۹۶ ق كه مقارن با سال‌هاي پاياني حكومت جور بني اميه و ضعف آن بود، فرصتي فراهم شد تا آن بزرگوار به تقويت بنيان‌هاي فكري و فرهنگي مسلمانان بپردازد.
در اين زمان و همچنين در دوران امامت فرزندش امام جعفر صادق(ع) بسياري از علوم شكوفا شد و شاگردان آن دو بزرگوار، برخي از علوم را گسترش داده، علوم جديدي را نيز ابداع كردند. امام محمدباقر(ع) بر اثر سلطه حكومتِ طاغوت، از نظر سياسي مُنزوي بود و اعتراضات او به صورت يك نهضت سياسي همه جانبه به سرنگوني رژيم بني اميه نینجاميد.
ايشان كه دريافته بود فرهنگ تشيع در انزوا قرار گرفته و زير چكمه ي جلاّدان اُموي، بي رَمَق مانده است، دست به يك انقلاب وسيع فرهنگي زد و با تربيت شاگردان برجسته، فقه آل محمد(ص) و خط فكري تشيُّع را آشكار ساخت.
*بشارت پیامبر
پيامبرصلي الله عليه وآله :يا جابِرُ! فَإذا لَقَيتَهُ [الإمامَ الباقِرَعليه السلام ]فَاقرَئهُ مِنّي السَّلامَ
اي جابر! هر گاه او [امام باقرعليه السلام] را ديدار كردی ، سلام مرا به او برسان/بحار الأنوار ، ج ۴۶ ، ص ۲۲۳ .
*امام باقرعلیه السلام از زبان خودش
امام باقرعليه السلام :وَاللَّهِ يا جابِرُ! لَقَد أعطاني اللَّهُ عِلمَ ما كانَ و ما هُوَ كائِنٌ إلي يَومِ القِيامَةِ
اي جابر! به خدا سوگند،خداوند علم گذشته و آينده تا روز قيامت را به من عطا كرده است/بحار الأنوار ، ج ۴۶ ، ص ۲۹۶ .
*سخنان برگزيده
الكَمالُ كُلُّ الكَمالِ التَّفَقُّهُ فِي الدِّينِ و الصَّبرُ عَلَي النّائِبَةِ و تَقدِيرُ المَعيشَةِ
همه كمال در شناخت عميق دين و شكيبايي در پيشامدها و اندازه نگه داشتن در زندگي است/تحف العقول ، ص ۲۹۲ .
*لبخند بزنید
تَبَسُّمُ الرَّجُلِ في وَجهِ أخيهِ المُؤمِنِ حَسَنَةٌ
لبخند به روي برادر ديني‌اش حسنه است/بحار الأنوار ، ج ۷۴ ، ص ۲۸۸ .
*سخن نیک را برگیرید هرچند...
خُذُوا الكَلِمَةَ الطَّيِّبَةَ مِمَّن قالَها و إن لَم يَعمَل بِها
سخن نيك را از گوينده آن برگيريد ، اگر چه به آن عمل نكند/تحف العقول ، ص ۲۹۱ .
مَن تَوَكَّلَ عَلَي اللَّهِ لايُغلَبُ و مَنِ اعتَصَمَ بِاللَّهِ لايُهزَمُ
*راه شکست ناپذیری
آن كه به خدا توكّل كند،مغلوب نشود و آن كه به خدا توسّل جويد،شكست نخورد/جامع الأخبار ، ص ۳۲۲ .
*سنگ دل نباشید
ما ضُرِبَ عَبدٌ بِعُقُوبَةٍ أعظَمَ مِن قَسوَةِ القَلبِ
هيچ بنده‌اي به كيفري بزرگ‌تر از سختْ دلي كيفر نشد/تحف العقول ، ص ۲۹۶ .
*شیطان را روسیاه کنید
عَلَيكُم بِالصَّدَقَةِ فَبَكِّرُوا بِالصَّدَقَةِ فَإنَّها تُسَوِّدُ وَجهَ إبليسَ
بر شما باد به صدقه دادن ! صبح زود صدقه بدهيد كه روي ابليس را سياه مي‌كند/ تحف العقول ، ص ۲۹۸ .
*منشا گرفتاریها
ما مِن نَكبَةٍ تُصِيبُ العَبدَ إلّا بِذَنبٍ
هيچ بنده ای گرفتار نمی شود مگر به سبب گناه/الكافي ، ج ۲ ، ص ۲۶۹ .
*دنیای خوب
ما حَسَنَةُ الدُّنيا إلّا صِلَةَ الإخوانِ و المَعارِفِ
خوبي دنيا چیزی جز پيوند با برادران و آشنايان نيست/بحار الأنوار ، ج ۴۶ ، ص ۲۹۱ .
*کلید بدیها
ايّاكَ و الكَسَلَ و الضَّجَرَ فَإنَّهُما مِفتاحُ كُلِّ شَرٍّ
از تنبلي و بي حوصلگي بپرهيز كه اين دو كليد هر بدی‌اند/ تحف العقول ، ص ۲۹۵