معلمان نقدپذیری را به دانش آموزان بیاموزند/ امام صدر بدون خشونت انسان‌ها را تربیت کرده است

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دبیر خانه ستاد همکاریها ، پس از سخنرانی میهمانان همایش «مدرسه تربیتی امام موسی صدر و دلالت‌های آن در زمان حاضر» در سی ام بهمن ۱۳۹۷ به منظور تشریح ابعاد دیدگاه های تربیتی امام موسی صدر، دو میز گرد علمی در این همایش برگزار گردید ، میزگرد نخست به «دین شناسی و انسان شناسی امام صدر و آثار تربیتی آن» اختصاص داشت.

این میزگرد با سخنرانی دکتر خسرو باقری، دکتر محسن اسماعیلی و دکتر غلامرضا ذکیانی و دبیری حجت الاسلام علیرضا صادق زاده برگزار شد. 

*در تربیت فرزندان مدارا و به آنها حق انتخاب بدهیم

دکتر خسرو باقری، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در این میزگرد گفت: ارتباط دین شناسی و انسان شناسی در تفکر امام صدر مسئله‌ای است که باید در این میزگرد مورد توجه قرار بگیرد، اندیشه، ارزش و عواطف سه عنصر  امام صدر در این زمیه است که در جایی می گوید؛ ما به وحدت تام و تمام اندیشه و عشق نیاز داریم و اندیشه بدون عشق به جایی نمی‌رسد از این نکته می‌توان وارد دین شناسی امام صدر شد. فراموش نکنیم که امام صدر در مقام متفکری دینی وارد بحث تربیت می‌شود، نحوه تفکر و دین شناسی در تربیت هم می‌تواند اثر مثبت و هم اثر منفی داشته باشد.

وی افزود: از میان سخنان امام صدر در دین شناسی چند نکته قابل استخراج است، نخست این که امام صدر دین را امری قابل تفسیر می‌داند، بنابراین می‌توان برداشت‌های متنوعی از دین داشت، از اینجا امام صدر به این نکته می‌رسد که قرائت از دین امری تفسیری است و اندیشه‌های دینی می‌توانند قرائت‌های متنوعی داشته باشند.

* سواستفاده سیاست از دین 

 امام صدر در جایی اشاره کرده که در سیاست به دو گونه از دین سواستفاده شده است. نخست اینکه دین وسیله‌ای برای بهره‌ گیری اقتصادی برخی از اشخاص شد و این امری بسیار خطرناک است، سواستفاده دوم استفاده از دین به عنوان عامل بازدارنده محرومان از قیام علیه ظلم است، به تعبیر مارکس دین می تواند افیون توده ها هم شود. 

باقری ادامه داد: اما دینی که امام صدر از آن سخن می گوید حامی محرومان است و نقش افیونی بازی نمی‌کند، امام صدر هرچند همه تفسیرها را می پذیرد اما همه آنها را قبول نمی‌کند، متاسفانه دین در جامعه ما جوان‌ها را دفع می‌کند، به تعبیر حضرت امیر اگر پوستین اسلام را وارونه بر تن کنیم همه از آن می‌ترسند، امام صدر هم می‌گوید که دین باید در خدمت انسان باشد و زندگی انسان را اعتلا ببخشد و انسان را بر صدر بنشاند،اگر این زبان دین باشد چرا باید از آن گریزان بود؟

عضو هیات علمی دانشگاه تهران همچنین به سخن دیگری از امام صدر اشاره کرد و گفت: امام صدر در جایی با اشاره به این سخن حضرت مسیح (ع) که انسان تنها با نان زنده نیست و نیاز به اعتقاد هم دارد؛ بیان می کند که انسان تنها با اندیشه دینی زنده نیست. آیا صرف اینکه ما به دینی پایبند هستیم کفایت می‌کند؟ اندیشه دینی باید اثراتی روی زندگی انسان بگذارد و خدمت گذاری‌اش به بشر را نشان دهد به صرف اعتقاد کاری پیش نمی‌رود.

*دینی که بهتر است نباشد !

وی ادامه داد: امام موسی صدر به دنبال پشت سر گذاشتن صورت گرایی‌ها و نگاه کردن به ارزش‌های واقعی است ،عشق و محبت ارزش مطلوب انسان‌هاست و آیا این ارزش ها به دست ادیان به انسان می رسد؟ اگر دین فقط فرقه بندی کند، چه فایده ای برای بشر دارد؟ به باور امام صدر اگر دین قرار است جنگ فرقه ای به پا کند همان بهتر که نباشد. 

*راستگویی، عشق و محبت ارزشی فرادینی دارند

باقری همچنین نگاه امام صدر به مقوله تربیت را نگاهی عمل محور خواند و گفت: به باور امام صدر مسئله دروغ و راست یک ارزش مطلق است، بنابراین اگر می‌خواهیم فرزندانمان را تربیت کنیم باید راست گفتن را در فضای زندگی‌مان به صورت عملی نشان دهیم،از نظر ایشان راستگویی، عشق و محبت ارزشی فرادینی دارند او می‌گوید ،حتی اگر با من دشمنی هم بورزند وظیفه من عشق داشتن و محبت است. این سخن امام نشان می‌دهد که ارزش‌های مطلقی وجود دارند که باید به کودکان آموزش داده شوند.

 اگر ما به فرزندانمان این راستگویی و عشق ورزی را آموزش دهیم، در آینده اثرات آن را خواهیم دید در تربیت باید بدانیم که با فرزند باید مدارا کرد و به او حق انتخاب داد، معلمان باید نسبت به شاگردان دغدغه داشته و در راه تربیت او اهتمام داشته باشند و برای آنها نمونه عملی باشند در نهایت، بدانیم که برای انسان انتخاب گر تربیت یک امکان است نه قطعیت.

*تربیت در نگاه امام صدر با گفت و گو، حفظ کرامت و احترام به نوع انتخاب انسان همراه است

دکتر محسن اسماعیلی، عضو مجلس خبرگان رهبری و حقوقدان شورای نگهبان نیز در این میزگرد گفت: دانش یک فضیلت و ارزش است و هرکسی از این فضیلت برخوردار نیست، اما هنر آموزش بالاتر از هنر دانش است و هنر تربیت از هنر آموزش هم بالاتر است، هر معلمی مربی نیست، ویژگی برجسته امام صدر در این است که هم دانشمند است و هم معلم و مربی، هر سه ویژگی در وجود امام صدر جمع شده و موفیقت امام نیز به همین دلیل است.

وی افزود: این‌گونه نیست که هرکسی با دین آشناست می تواند معلم خوبی هم برای دین باشد، بنابراین برخی با اینکه حسن نیت و دانش دارند در مواجهه با نسل جوان موفق نیستند و نمی‌توانند مفاهیم دینی را درست منتقل کنند و مدام مجبورند بر سخنان خود اصلاحیه بزنند در مجموعه ارزشمند «گام به گام با امام» من حتی یک مورد هم ندیده‌ام که امام صدر تکذیبیه‌ای بر سخنان خود زده باشد، اگر کسی این مجموعه را بخواند متوجه می‌شود که امام صدر از روز نخست تا روزی که ربوده می شود در مسیری ثابت پیش می‌رود، امام صدر هم دین را می‌شناسد و هم انسان را و راه پیوند میان این دو را می‌ داند.

اسماعیلی ادامه داد: تربیت صحیح در پرورش استعدادهای متربی است ،امام صدر به خوبی با مردم ارتباط برقرار می‌کرد و به نیکی می‌دانست که برای جذب مردم به دین از چه مسیری برود او به خوبی دریافت که دین از جنس باور است و مخاطب باید «باور» را قلبا بپذیرد، همچنین امام صدر می‌داند که انسان موجودی انتخاب گر است، بنابراین به انتخاب انسان اصالت می‌دهد.

عضو مجلس خبرگان رهبری،همچنین با اشاره به این نکته که در باور امام صدر دین جزو مناسک ظاهری نیست، گفت: امام صدر به خوبی می‌داند که بروز ظاهری دین هم باید بر اساس پذیرش‌های درونی باشد. بنابراین ریشه همه برونه‌های ظاهری را در قلب جست‌وجو می‌کند، امام صدر می‌داند که تربیت دینی با اجبار اتفاق نمی افتد،او بر این نکته تکیه دارد که انسان موجودی انتخاب گر و کلیم است و باید با حفظ کرامتش با او گفت‌وگو کرد. 

*امام صدر تربیت شناس است

اسماعیلی همچنین عنوان کرد: به باور امام صدر آموزش دینی از نوع تربیت دینی نیست، تربیتی که امام صدر به دنبال آن است بر اساس گفت و گو و حفظ کرامت و احترام به نوع انتخاب او اتفاق می‌افتد. امام صدر تربیت شناس است و از تفاوت کار تربیتی و آموزشی آگاه و دین را از مقوله تربیت می‌داند نه آموزش، به باور او رفتار می تواند دیگران را به سوی تربیت دینی جذب کند، بنابراین خودش از طریق معاشرت‌ها افراد را جذب می‌کرد، ایشان می‌گوید ؛دعوت اگر صحیح و توام با عمل نباشد و وضع اجتماعی دعوت کننده با هم‌دینانش کم اثر باشد، مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد. یعنی اگر هم کیشان دعوت کننده در جهل و فقر باشند دعوت او بی‌اثر خواهد بود. 

*از نگاه امام صدراهل کتاب مستحق چیزی جز جدال احسن نیستند

وی گفت: امام صدر در گفتاری برای شیعیان و علمای شیعه اشاره دارد که اهل کتاب از جانب مسلمانان مستحق چیزی جز جدال احسن نیستند، بنابراین در گفت‌وگو با آنها نه جنگ، نه قطع رابطه، نه خشونت، نه طعنه و نیش زبان و نه تندی در سخن، معنا ندارد. اگر با خشونت و تصلب بخواهیم مردم را به حفظ حدود خود مجبور سازیم تا در برابر ما آزادی رفتار، گفتار و آزادی مناقشه نداشته باشند خود را از حقیقت دور کرده‌ایم. این سخن جز از روحی صادر نمی‌شود که با ماهیت کار تربیتی و از عمق وجود انسان آشنا باشد. 

اسماعیلی افزود: سیره امام صدر مخصوصا در مواجهه با جوانان مهم است او می‌گوید؛ ما باید اعتراف کنیم که جوانان آمال و آرزوهای خود را دارند، من برای برخورد با جوانان از شیوه تسامح استفاده می‌کنم و هم از شیوه نصیحت، سخن مشهور امام درباره جوانان این است که در برخورد با آنها یک چشمم را بسته و چشم دیگر را باز می‌گذارم، با چشم بسته از چیزهایی که خیلی هم با اصول و ارزش‌های بنیادین تعارضی ندارد چشم پوشی می‌کنم و با چشم باز مراقب آینده آنها هستم. 

*معلمان نقدپذیری را به دانش آموزان بیاموزند

دکتر غلامرضا ذکیانی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران نیز در این میزگرد گفت: از نظر امام موسی صدر اجتماع از فرد تاثیر می پذیرد، این نیازی به برهان ندارد و نگاه تقدیسی امام صدر به آموزه های اجتماعی در اسلام است، او می گوید که اعطا از آموزه های اصلی اسلام است، مومن باتقوا کسی است که همه چیز خود را اعطا می کند، آنچه فرد به جامعه می دهد حقی است که جامعه بر گرده او دارد،مردم همه عیال خدا هستند و محبوب ترین خلق نزد خدا کسی است که بیشتر به عیال خدا رسیدگی کند.

وی افزود: امام صدر بر اساس توجه به اجتماع به هویت ملی هم نگاه ویژه دارد او می گوید؛ عشق به وطن بخشی از ایمان است، وطن زمینه حرکت و پویایی انسان را فراهم می کند، وطن دوستی نه شعار و نه کسب و کار است، بلکه وطن تجلی ابعاد وجودی انسان است.

*بسیاری از ظرافت های بشری در ملیت آشکار می شود

ذکیانی ادامه داد: امام صدر درباره جنبش محرومان نیز می گوید؛  این جنبش نه اسلامی که ملی است و ما بر این باوریم که وجود فرقه های مختلف به باز شدن دریچه های تمدن به روی ملت  لبنان منجر می شود. ملیت با قومیت منافاتی ندارد و بسیاری از ظرافت های بشری در ملیت آشکار می شود. 

این مدرس دانشگاه، فرهنگ، تاریخ، سیاست و سرزمین را از عناصر ملیت دانست و گفت؛. وقتی ملی گرایی تضعیف شود مصائب بسیاری رخ خواهند داد که ما در شرایط فعلی جامعه خودمان شاهد آن هستیم. عدم خرید کالای ملی یکی از این مصائب است وقتی نرخ ارز کمی تغییر می کند همه به سراغ خرید و فروش آن می روند در صورتی که می دانند این کارشان چه بر بلایی بر سر اقتصاد کشور می آورد.

ذکیانی اشاره کرد: ما در طول دو قرن اخیر تنها در دفاع مقدس هشت ساله بود که هیچ بخشی از خاک کشور را از دست ندادیم، این به دلیل اهمیت ملیت برای ایران بود که همه از هر دینی در آن شرکت کردند، اما چرا اکنون به عناصر ملی با دیده تحقیر نگاه می کنیم؟ اگر ملی گرایی را تقویت کنیم هیچ جناح سیاسی منافع ملی را بر منافع جناحی خود ترجیح نخواهند داد، ما بارها منافع ملی را قربانی منافع جناحی خود کرده ایم. قانون گریزی و مالیات گریزی و عدم توجه به محیط زیست نیز کار کسانی است که هیچ احساس ملی ندارند، ما هر چقدر ملیتمان قوی باشد به همان میزان نیز قومیت ها را به رسمیت می شناسیم.

رییس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در پایان خطاب به معلمان گفت: اشتباه کردن ذاتی انسان است و معلمان نباید اشتباه دانش آموزان را طوری نشان دهند که دانش آموزان آن را پنهان کنند،از چیزی که باید ترسید عدم نقدپذیری و تکرار اشتباه است. نقدپذیری را باید به دانش آموزان یاد بدهید.

*موفقیت امام صدر در این است که با زبان فطرت با دیگران صحبت می کند

درادامه ین میزگرد حجت‌الاسلام صادق زاده گفت: اگر تربیت را فرآیندی بدانیم که انسان را از وضع موجود به وضع مطلوب سوق دهد، سه سوال پیش می‌آید: انسان چیست؟ انسان چه باید باشد؟ و چگونه باید از وضع موجود به وضع مطلوب برود؟ هر متفکری در حوزه تربیت باید به این سه سوال پاسخ دهد. 

وی افزود: امام صدر می گوید؛ ادیان در خدمت انسان هستند نه انسان در خدمت دین، این جمله نگاه امام صدر درباره دین را به خوبی مشخص می کند. به باور امام صدر انسان موجودی مختار و انتخاب گر است، موجودی است که فطرت الهی دارد و نیازی نیست که ما برای دعوتش به ارزش ها چیزی را به او تحمیل کنیم. موفقیت امام صدر در لبنان به خاطر این است که با زبان فطرت با همه صحبت می‌کند، امام صدر روی عقلانیت بسیار تاکید می کند و دین را نه جایگزین عقلانیت بلکه مکمل عقلانیت و آموزه‌های دینی را با عقلانیت جا می‌اندازد. 

*امام صدر تربیت را مهمترین راه برای رسیدن به حیات طیبه می‌داند

حجت الاسلام صادق زاده همچنین عنوان کرد: امام صدر معتقد به حیات طیبه است و تربیت را مهمترین راه برای رسیدن به آن می‌داند او می‌گوید ؛اعمال انسانی ذات انسان را می‌سازد و این همان هویت است امام موسی صدر انسان و دین را به عنوان دو منظومه در کنار هم می‌بیند و فکر می کند اگر انسان می خواهد به کمال برسد فقط از راه دینداری می تواند، اونگاه انسانی را پیش نیاز دینداری می داند که نخست باید این پیش نیاز را فراهم کرد.

*مدل تربیتی امام صدر از قرآن اخذ شده و اعتماد به نفس اشخاص را بالا می‌برد

بر پایه این گزارش میزگرد دوم همایش مدرسه تربیتی امام موسی صدر در نوبت عصر با موضوع «دریافت های تربیتی امام موسی صدر از قرآن» با حضور حجت‌الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی، دکتر معصومه عبدلی و دکتر علیرضا هزار و با دبیری دکتر محمود امانی در مدرسه دارالفنون به کار خود ادامه داد و سخنرانان به دریافت های تربیتی امام موسی صدر از قرآن پرداختند.  حجت‌الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان نختسین سخنران میرگرد دوم  گفت: توجه به ابعاد اجتماعی تربیتی و سویه‌های آیات قرآن از ویژگی‌های تفکر تربیتی امام موسی صدر است، به عنوان مثال امام صدر پاداش و عقاب را محدود به آخرت ندانسته و آن را در این جهان نیز معتبر می داند، در بحث انفاق، انسان نتایج انجام دادن یا ندادن آن را در همین دنیا خواهد دید، اگر به نیازمند کمک کردیم، زندگی اجتماعی امروز ما نیز بهبود پیدا می‌کند، این برداشتی است که امام صدر ۵۰ سال پیش انجام داد اما ما امروزه به آن نیازمندیم.

وی در ادامه افزود: «امام موسی صدر در برداشت‌های تربیتی از قرآن با شواهد علمی آن  را اثبات می‌کند به عنوان مثال در برداشتی از آیات سوره ذاریات می‌گوید؛ قرآن کتاب هدایت، دین و تربیت است نه کتاب فیزیک و شیمی به همین دلیل است که وقتی شواهدی علمی از عالم را می‌دهد، صرفا برای تذکر به انسان‌ها برای تامل و تدبیر در هستی است تا از آن به خشیت و فروتنی دربرابر خداوند برسند.

حجت الاسلام والمسلمین آذربایجانی همچنین عنوان کرد؛امام موسی صدر اعتقاد داشت که ما باید تربیت را مرتبط به قواعد منتج از اصول دین کنیم، ترجیع بند تربیت‌های ما باید بر اساس عدل و حق باشد که مسئله‌ای بسیار حائز اهمیت است، امام صدر از آیه میزان برداشت می‌کند که تمام عالم بر اساس قواعد منظم است و نظم همان عدالت است، این روش تربیتی سه نتیجه دارد: نخست اینکه این مدل از تربیت در هستی تا به ابد امتداد پیدا می‌کند، دیگر اینکه احساس همراهی با هستی و جهان به تربیت شونده می‌دهد و سومین نتیجه این است که احساس اعتماد به نفس به تربیت شوندگان می‌دهد.

*آموزش و پرورش می تواند مدل تربیتی را بر اساس نگاه امام صدر به انسان تغییر دهد

دکتر معصومه عبدلی که از رساله دکترایش با موضوع «بررسی سیره نظری و عملی امام موسی صدر به منظور استنتاج فلسفه تربیتی» دفاع کرده نیز در این میزگرد گفت: « دو رویکرد را در روش امام صدر بیان می‌‌کنم که بدون توجه به آنها هیچ اتفاقی در نظام تعلیم و تربیت ما نخواهد افتاد.

 ما باید نوع نگاهمان را به انسان تصحیح کنیم تا روش‌های تربیتی ما هم تغییر کند، امام موسی صدر می‌گوید که ادیان باید در خدمت انسان باشند و این حرف بسیار بزرگی است، دین باید به انسان تعظیم کند و خادم او باشد.

وی افزود: «اگر بخواهیم بر مبنای روش امام صدر در آموزش و پرورش حرکت کنیم باید نگاه ما به انسان در دیدگاه‌های تربیتی‌مان تغییر کند،امام صدر بدون خشونت انسان‌ها را تربیت کرده است. یکی از رویکردهای مهم امام صدر اجتماع محوری اوست. 

*فرزندان را اجتماعی بار بیاوریم

همه حضور امام صدر در عرصه اجتماع است، امام صدر همه رذیلت‌ها و فضیلت‌های اخلاقی را اجتماعی تفسیر می‌کند، هنگامی که ما غیبت شخصی را می‌کنیم یک امکانی برای جامعه از آن می‌گیریم. جامعه‌ای که اعتماد و اطمینان در مردمش نسبت به همدیگر وجود نداشت به سادگی از هم می‌پاشد، بنابراین رذیلت اخلاقی غیبت، اجتماع را به نابودی می‌کشاند. ما باید در نظام آموزش و پرورش دقت کنیم که فرزندان را اجتماعی بار بیاوریم.

خانم عبدلی همچنین عنوان کرد: «مبنای دوم عملگرایی امام صدر است. بین نظر و عمل امام صدر تفاوتی وجود نداشت، اما در جهان اسلام متاسفانه بین حکمت نظری و حکمت عملی مانند ارسطو تفکیک قايل شدند، اما حتی در آیات خدا نیز نظر از عمل جدا نیست در کمتر آیه‌ای از قرآن کریم ذکر ایمان بدون اشاره به عمل یعنی کار نیک، آمده است این تفکیک پس از انقلاب در تعلیم و تربیت ما آسیب جدی بوجود آورده است ، همه معلمان گمان می‌کنند که هرچه مباحث نظری را مدام تکرار کنند بیشتر در مغز دانش آموزان فرو می‌رود، ما مدام بچه‌ها را مجبور می‌کنیم که آیات بسیاری از قرآن را حفظ کنند، در صورتی که خداوند در قرآن نظر دیگری دارد، موضوع امام صدر هم از قرآن و سخنان ائمه است.  

*تربیت امام صدر مانند روش امیرالمومنین بر بهبود معیشت استوار است

دکتر علیرضا هزار نیز در سخنانی گفت: «ما هنوز مدرسه تربیتی امام موسی صدر نداریم و شاید دقیق این بود که درج می‌کردیم سیره یا منهج تربیتی امام موسی صدر. مدرسه به عنوان یک جریان مطرح است و به این معنا ما مدرسه تربیتی امام صدر نداریم. بنابراین امروز از روش تربیتی امام صدر صحبت می‌کنیم. روش تربیتی قرآنی امام صدر چنین بود: واقع‌گرا و در عین حال آرمانگرا بود. مربی بود و نه رییس. دیدش جهانی بود، اما در منطقه خود عمل می‌کرد. بلنداندیش و بلند همت بود و از خانواده‌ها آغاز کرد. نمی‌گفت بروید، می‌گفت بیایید با هم برویم. مدارا داشت و ایمان به کارش ،این عناوین را از مجموعه «گام به گام با امام» استخراج کرده‌ام.

وی افزود: «امام صدر در زمین زیست می‌کرد، بنابراین طبیعی است که واقع‌گرا بود، امام صدر استشهاد می‌کند که خدای این خانه را بپرستید، خدایی که شما را از گرسنگی و هراس ایمن می‌دارد، امام صدر تعبیر لطیفی از این آیه دارد که شما خدایی را می‌پرستید که گرسنگی را از میان شما برمی‌دارد و هم ترس را، بنابراین امام صدر اقتصاد را مهم می‌داند و نگاهش این است که جوان زمانی صدای مو‌‌ذن را نخواهد شنید که گرسنگی امانش را بریده باشد.

*امام صدر واقع‌گرایی را با آرمان‌گرایی درهم تنیده است

هزار عنوان کرد: «فرهنگ تربیت در کلام امیرالمومنین بر بهبود معیشت مردمان استوار است و امام صدر نیز از این روش استفاده می کند، به همین دلیل ما او را واقع‌گرا می‌دانیم. به عبارتی امام صدر واقع‌گرایی را با آرمان‌گرایی درهم تنیده است. به زعم من امام صدر بسیار بلند همت است.

وی حاطرنشان ساخت ؛ از ویژگی‌های مهمی است که در حوزه تعلیم و تربیت به آن معتقدیم بلند همتی است، او به این فرمایش امام سجاد(ع) معتقد است که خدای متعال امور عالی را دوست می‌دارد و از امور سطح پایین کراهت دارد لذا امام صدر راضی نیست که صرفا دغدغه معیشت را رفع کند و هویت انسانی شاگردانش نیز برای او بسیار اهمیت دارد.

 *نقش تربیتی امام موسی صدر  در حوزه‌های علمیه تدریس شود 

علیرضا حاجیان زاده، دبیر  ستاد همکاری‌های حوزه و آموزش و پرورش عنوان کرد: «نقش تربیتی امام موسی صدر باید الگویی باشد در نقش روحانیت در آموزش و پرورش و ما باید این روش تربیتی را در حوزه‌های علمیه تعلیم بدهیم.

 وی افزود؛امام صدر می‌تواند الگوی مربیان ما و مدیران آموزش و پرورش باشد، الگوی دیگری که می‌توانیم از سیره امام صدر استفاده کنیم نگاه تقریبی وحدت گرایانه ایشان است، امروزه ما در نظام جمهوری اسلامی باید پیروان ادیان دیگر را نیز به عنوان شهروندان جمهوری اسلامی مورد کرامت قرار دهیم.