پایگاه اطلاع رسانی دبیر خانه ستاد همکاری ها، جهت بهره مندی فرهنگیان و سیاستگذاران امر تعلیم و تربیت ،درس گفتار این استاد حوزه و دانشگاه و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی را به مناسبت آغاز سال تحصیلی منتشر میکند.
بسم الله الرحمن الرحیم
معنای تربیت دینی
تربیت یک فعالیتی در اختیار قرار گرفته است و تربيت دینی، یعنی فعالیتی که به منظور آموزش معارف دین و ساختن شخصیت دینی متربی انجام می پذیرد.
بنا بر این بحث این نیست تربیت را در فعالیت معلمان به عنوان فرایندي در عالم خارج که با روش های خاص خودش در جریان است گرفته باشیم وآن را در خدمت دین قرار دهیم .
اگر بخواهیم مثال بزنیم ،مانند مقوله تبلیغ دینی است، که منظورتبلیغ دین است ،یعنی ؛علومی که تبلیغ را در اختیار دین قرار می دهد، لذا تبلیغ برای خودش اسلوب و قواعدی دارد، قطع نظر از این که بخواهیم اصول و قواعدی از دین درست کنیم، تبلیغ فرایند و فعالیتی است که موجب رواج یک اندیشه در جامعه می شود و دیگران تحت تأثیر آن قرار می گیرند،لذا تربیت یک مقوله این چنینی است.
وقتی تبلیغ در اختیار دین قرار می گیرد ، تبلیغ دینی می شود ،یعنی فعالیت ها ، وسایل و ابزار تبليغ مانند تابلو ،سينما، رسانه و... در خدمت دین قرار میگیرد، پس جنبه دوم به لحاظ محتوایی و هدف است، اگر ما تربیت دینی را به این معنی بگیریم ، دائره اش اعم از بحث های قبلی می شود .
یک وقتی می گوئیم؛ آموزش و پرورش و دیگردستگاه ها را در قالب فعالیت های تربیتی در اختیار دین قرار میدهيم، در اینجا منظوراز فعالیت،اشاره به ابزارها و وسایل است که در خدمت دین قرارمی گیرند .
سؤال: ابزار تبليغ در مقوله دين چه هدفي را دنبال مي کند؟
جواب: عمده دين است ،دین يک مجموعه معتبر است وتربیت درونی تر است و لایه های دقیق تری دارد، بحث در اثرگذاري و شکوفايي ابزار تبليغ است.
سؤال: ما وقتي مي گوئيم تبليغ دين ، گرايش دروني که ايجاد مي کنيم چگونه است ؟
جواب: آموزش معاد و روزه و ... همان ارزشي است که دين آن ها راتبليغ مي کند و این همان گرایش است که دين با ابزارهاي تبليغي ايجاد مي کند و ابزارهاي تبليغي آموزش دارد ،منتهي آن آموزش درجات دارد ،بحث ما جنبه ديني قضيه است که مي خواهيم ديگران را بر اساس دين بسازيم ، تربيت ديني معنايش اين است که پرورش شخصیت افراد بر اساس معارف و محتوای دین باشد البته اين دو معني به یک تعبیر عام و خاص می شود .
بخش اعتقادی ـ عبادی که تعیّنی از قشر مذهبی است در واقع آن هم یک گوشه ای از دین است به نحوي که باید گفت؛ اعم و اخص است . البته ، محتواهای ادیان چون متفاوت است، تربیت دینی از زاویه این ادیان نیزمتفاوت است .
نسبت میان تربیت اسلامی و تربیت مسیحی
فرق تربیت اسلامی و تربیت مسیحی این است که دامنه معارف آموزه های مسیحی محدودتر است ، ولی اسلام گسترده تر است ، طبعا تربیت دینی در یک جایی دامنه اش محدود و در جای دیگر گسترده تر استیک بحث جدی این است که تربیت دینی ای که غربی ها می گویند؛ منظورهمان رابطه انسان با خدا و اعتقاد به يک پیامبر و .. است، ولی از دیدگاه اسلام ، تربیت دینی در فضای اسلام دامنه اش خیلی وسيع تر است، به عبارت دیگر تربیت دینی در فضای مسیحیت در قسیم تربیت اخلاقی ـ اجتماعی ، حقوقي و عقلاني واقع می شود ، چرا؟ برای این که بسیاری از شئون آدمی از حیطه دین به آن معنایی که آنها دارند خارج است ، و قلمرو دین محدوده بسته ای دارد واز دید گاه آنها شئون ندارد ، بنابراين تربیت دینی در دائرة المعارف ها و کتاب های خارجی به معنای اول به کار می رود ، در تربيت ديني به معناي دوم "یعنی تربیت در خدمت دین و محتوای دین برای قشر مذهبی" نیز بازهم ازنگاه آنان دارای اصطلاحات قسیم از بخش های دیگر تربیت است ، چون دینشان دین اقلّی است ، دین اقلی که به رابطه فرد با خدا می پردازد و دامنه محدودی دارد ، به همین دلیل تربیت دینی و کاربردهایی که الآن در غرب دارد ، طبعاً بخش کوچکی از آن که با آدمي سر و کار دارد ،با ظرافت ها و ابعاد گوناگون بخش کوچکی از دین است ، به معنای دوم نیزباز چون دین معنای محدودی دارد ، به اصطلاح ما دین اقلی ، باز هم تربیت دینی شمول ندارد و زیر مجموعه پایه ها و جدول هایی چون ،تربیت عقلانی، خانوادگی و اجتماعی و ... می شود، بنا بر این تربیت دینی از دیدگاه اینها ، شمول و جایگاه خاصی ندارد.
اما تربیت دینی به معنای دوم ،یعنی فرهنگ اسلامی ، فرای تربیت خانوادگی ، اجتماعی و اخلاقی است وارتقاء محتوا و پرورش در آن متفاوت است ، محتوای آن حد اکثري است و یک حالت پوششی دارد ، بنا بر این ،تربیت دینی با قرائت اسلام به این سادگی نیست که بخواهیم قسیم و زیر مجموعه مسائل دیگر قرار دهیم ، تربیت دینی در اسلام شمول دارد ، تفاوت این دو تعریف، پایه آشفتگی تربیت مسیحیت را به وضوح نشان میدهد.
،از یک طرف تربیت دینی پرستش اعتقادی الهی است و از طرف دیگر همين تربيت ديني در اسلام شمول فراوانی دارد.
بعد از رنسانس سير دين شناسي در غرب به چه نحو بوده است ؟
یکی از شاخص های مهم تحول دینی در غرب و به تبع آن اقلی کردن دین بود ، تلاش بر این شد دامنه دین را جمع کنند و قلمروهاي خاص را بگيرند.
در واقع تربیت دینی در منطق و نگاه دین شناسان غربی و مسیحی یک نگاه اقلی است ولی در فضای اسلام و آیات قرآن ،متفاوت و وسیع است ، بنا بر این فرق تربیت دینی مسیحی و اسلامی به لحاظ قلمروها وشمولی است که برای آن تعریف کرده اند .
چند پرسش و پاسخ
سؤال: مسيحيت در دوران خودش عقايد خاص خود را داشته و اسلام نيز عقايد خاص خود را، بنا بر این دايره معارف مسيحيت محدودتر از اسلام بوده و طبیعی است دايره مسيحيت اقل از اسلام است؟!
جواب: ما يک واقعیتی با محتواها ، شاخص ها وعقاید خاص را تحت عنوان تربیت در نظر گرفتیم ، واقعاً دنبال این هستیم که این محتوا را منتقل کنیم و هدف ما تحقق محتوا و شاخص ها و آرمان ها ی این واقعیت در طرف مقابل است .
سؤال: ما يک کارهايي را در اسلام مي بينيم که در مسيحيت اين کارها نشده است وبر اساس آن حکم به اقل بودن و محدود بودن مسيحيت مي کنيم ؟
جواب: ما با مسیحیت واقعی کاری نداریم ، بحث ما این مسیحیتی است که در کتابهاست،یعنی فعالیت های تربیتی و ابزارهاي تبلیغی را در خدمت دین قراردهیم که در اديان مختلف فرق دارد.